เนื้อเรื่อง

ท้าวลิ้นทองเป็นพระราชาของเจ้าชายเมืองหนึ่ง และเป็นเพื่อนกันกับลูกชายเศรษฐีคนหนึ่ง ชื่อ กาลสา ครั้งหนึ่งเกิดโรคระบาดขึ้น พระราชาจึงประกาศปิดเมืองไม่ให้คนในออกคนนอกเข้า พอดีขณะนั้นลูกชายเศรษฐีออกไปนอกเมือง แต่แล้วก็กลับเข้าเมืองไม่ได้ ด้วยความโกรธมากจึงออกเดินทางไปเรียนวิชาในป่า กลายเป็นยักษ์ที่มีคาถาอาคมมาก จากนั้นยักษ์ก็กลับมายึดเมืองของท้าวลิ้นทอง พระราชาพ่อของลิ้นทองถูกจับได้ ลิ้นทองกับแม่หนีออกไปได้ แต่แตกกันไปคนละทิศคนละทาง
ท้าวลิ้นทองจึงไปอาศัยอยู่กับพระฤาษี เรียนคาถาวิชาอาคมจนเก่งกล้าเพื่อจะได้กลับมาปราบยักษ์กาลสา ด้วยความกลัวว่าจะเข้าเมืองไม่ได้จึงแปลงกายเป็นไก่แก้วอยู่กับย่าจำสวน ย่าจำสวนเห็นว่าไก่แก้วตัวนี้สวยงามนักจึงเอาไปถวายพระราชา แต่มเหสีของพระราชา ซื้อเอาไปก่อน ลิ้นทองจึงแปลงกายจากไก่แก้ว เป็นนกแก้ว แต่ก็ถูกมเหสีซื้อไปอีก ครานี้แปลงกายเป็นม้าจึงสามารถเข้าไปถึงพระราชาได้ ยักษ์กาลสาผู้เป็นพระราชาครองเมืองอยากลองขี่ม้าดูก่อน  ทันทีที่ยักษ์ขึ้นขี่ ม้าก็พาวิ่งออกนอกเมืองทันที ยักษ์กาลสารู้ในบัดดลว่าม้านี้จะต้องเป็นท้าวลิ้นทองแน่นอน เมื่อไปถึงริมแม่น้ำแห่งหนึ่ง ยักษ์กาลสาจึงกินม้านั้นเสีย กินหมดทุกอย่างโดยหวังจะไม่ให้ท้าวลิ้นทองเกิดอีกเลย แต่ยังมีเศษเนื้อเหลืออยู่ที่ฟัน พอยักษ์ไปบ้วนปาก ท้าวลิ้นทองได้โอกาสก็กลายเป็นปลาว่ายหนีไป พอยักษ์รู้ว่าท้าวลิ้นทองเป็นปลา จึงวิดน้ำจับปลาทุกชนิดกินจนหมด แต่ปลาท้าวลิ้นทองแอบซ่อนอยู่ในหลืบหิน พอยักษ์หนีไปแล้วจึงออกมา 
จากนั้นท้าวลิ้นทองก็ว่ายตามน้ำไปจนถึงเมืองยักษ์เมืองหนึ่งซึ่งมีลูกสาว ชื่อ สุวรรณคำภู เมื่อนางมาเล่นน้ำ ปลาท้าวลิ้นทองก็เข้ามาหานางจนคุ้นเคย นางสุวรรณคำภูจึงเอาปลาไปเลี้ยงไว้ในในวัง แต่พอถึงยามกลางคืน ปลาได้แปลงกายเป็นชายหนุ่มรูปงามออกมาอยู่กับนาง นานต่อมาพระราชายักษ์เคลือบแคลงจนจับได้ว่ามีคนแปลงเป็นสัตว์มาอยู่กับนาง จึงจับสัตว์ทุกชนิดมากินหมด ท้าวลิ้นทองรู้ตัวก่อนจึงแปลงเป็นดอกไม้มาอยู่บนมวยผมนางสุวรรณคำภู แต่ยักษ์รู้ทันจึงจับเอาไว้ ท้าวลิ้นทองจึงแปลงเป็นแก้วหล่นลงกับพื้น ยักษ์ก็แปลงเป็นนกจะคาบแก้ว  ต่อมาแก้วกลายเป็นแมว นกจึงกลายเป็นหมาไล่กัดแมวทั้งสองฝ่ายต่างแปลงเป็นสัตว์ต่างๆ อีกมากจนสุดท้ายก็กลายเป็นยักษ์กับท้าวลิ้นทองเหมือนเดิม การต่อสู้ครั้งสุดท้าย ทั้งสองสู้กันตัวต่อตัว ปรากฎว่ายักษ์ถูกฆ่าตายพ่ายแพ้ ท้าวลิ้นทองจึงได้ครองเมือง
ต่อมาท้าวลิ้นทองจะไปยึดเมืองคืน จึงยกทัพไปรบกับกาลสา รบกันอยู่นาน ท้าวลิ้นทองจึงเอาชนะฝ่ายยักษ์ได้ จากนั้นท้าวลิ้นทองจึงไปตามหาแม่กลับมาที่เมืองอื่นกลับมาอยู่ด้วยกัน ส่วนพ่อท้าวลิ้นทองถูกยักษ์กาลสาจับใส่กรงตาย ท้าวกาสาจึงได้ครองราชย์ทั้งสองเมืองตั้งแต่นั้นมา  
   
 

คติสอนใจ

ความพยายามอยู่ที่ไหน ความสำเร็จอยู่ที่นั่น